Vitamin a và sức khỏe

Hàng năm, có gần 1 triệu trẻ em dưới 5 tuổi được cải thiện tình trạng thiếu vitamin A nhờ hoạt động uống bổ sung vitamin A cho trẻ từ 6 đến 36 tháng tuổi ở 41 tỉnh, thành; uống bổ sung vitamin A cho trẻ từ 6 đến 60 tháng tuổi tại 22 tỉnh khó khăn (nơi có tỉ lệ suy dinh dưỡng cao).

Vitamin A có vai trò quan trọng trong quá trình phát triển nhiều chức năng của cơ thể: tăng trưởng, thị giác, bảo vệ biểu mô, tăng sức đề kháng,… Vitamin A cũng là một trong 3 vi chất (iod, vitamin A, sắt) có ý nghĩa quan trọng đối với sức khỏe con người.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), có khoảng 3 triệu trẻ em bị khô mắt (tổn thương mắt do thiếu vitamin A dẫn đến mù lòa) và có tới 251 triệu trẻ em bị thiếu vitamin A tiền lâm sàng. Theo đó, trong quá trình tăng trưởng, vitamin A có vai trò rất quan trọng, trẻ em cần đủ vitamin A để phát triển bình thường.

Vitamin A tham gia vào chức năng thị giác của mắt, đó là khả năng nhìn thấy trong điều kiện ánh sáng yếu. Sở dĩ như vậy là do cấu tạo võng mạc mắt gồm hai loại tế bào: tế bào hình nón và tế bào hình que. Tế bào hình nón với sắc tố cảm thụ ánh sáng và Iodopsin giúp cho mắt nhìn và phân biệt màu sắc trong điều kiện ánh sáng rõ. Còn tế bào hình que với sắc tố rhodopsin giúp cho mắt nhìn thấy ánh sáng yếu. Rhodopsin được tạo nên từ hợp chất protein và carotenoit (dẫn chất của vitamin A). Vì vậy, khi thiếu vitamin A, khả năng nhìn của mắt lúc ánh sáng yếu sẽ bị giảm. Hiện tượng này thường xuất hiện vào lúc trời nhá nhem tối nên được dân gian gọi là “quáng gà” – một biểu hiện lâm sàng sớm của thiếu vitamin A.

Vitamin A cần thiết cho sự bảo vệ toàn vẹn của biểu mô giác mạc, biểu mô dưới da, khí quản, các tuyến nước bọt, ruột non, tinh hoàn… Khi thiếu vitamin A, việc sản xuất các niêm dịch giảm, da bị khô và xuất hiện sừng hóa. Biểu hiện này thường thấy ở mắt, lúc đầu là khô kết mạc rồi tổn thương đến giác mạc. Các tế bào biểu mô bị tổn thương cùng với sự giảm sút sức đề kháng tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập.

Mối quan hệ giữa vitamin A với nhiễm trùng đã được biết từ lâu và có khả năng vitamin A cũng tham gia vào quá trình đáp ứng miễn dịch của cơ thể. Các nhà khoa học vẫn đang tiếp tục nghiên cứu về những giá trị quan trọng của vitamin A đối với sức khỏe con người.

Nguyên nhân thiếu vitamin A

Theo các chuyên gia Viện An toàn thực phẩm và Dinh dưỡng (NFSI), cơ thể không tự tổng hợp vitamin A mà phải cung cấp thông qua các loại thức ăn. Vì vậy, nguyên nhân chính của thiếu vitamin A là do ăn các loại thức ăn nghèo vitamin A và carotenoid (một dạng sắc tố hữu cơ có tự nhiên trong thực vật và các loài sinh vật quang hợp khác như là tảo, một vài loài nấm và một vài loài vi khuẩn. Có 600 loại carotenoid đã được tìm thấy, sắp xếp theo hai nhóm: xanthophylls và carotene).

Bữa ăn thiếu dầu mỡ sẽ làm giảm hấp thu vitamin A (vì vitamin A tan trong dầu). Ở trẻ nhỏ đang bú thì nguồn vitamin A là sữa mẹ. Trong thời kỳ cho con bú, nếu bữa ăn của mẹ thiếu vitamin A sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến con.

Thiếu vitamin A thường xảy ra trong giai đoạn cho ăn bổ sung. Vì vậy, khi cho trẻ ăn bổ sung cần chú ý chọn các thực phẩm giàu vitamin A.

Các bệnh nhiễm khuẩn đặc biệt là sởi, tiêu chảy, viêm đường hô hấp… làm tăng nhu cầu vitamin A. Đây cũng là nguyên nhân gây nguy cơ thiếu vitamin A ở trẻ. Bên cạnh đó, nhiễm giun đũa cũng làm thiếu vitamin A ở trẻ.

Suy dinh dưỡng protein năng lượng thường kèm thiếu vitamin A vì protein giữ vai trò trong chuyển hóa và vận chuyển vitamin A. Thiếu một số vi chất khác như kẽm cũng ảnh hưởng tới chuyển hóa vitamin A trong cơ thể.

BỔ SUNG VITAMIN A

Để dự phòng thiếu và bổ sung vitamin A cho những người có nguy cơ cao (trẻ em và bà mẹ) cần thiết phải uống vitamin A liều cao định kỳ. Đây là giải pháp tạm thời nhưng mang tính cấp thiết nhằm giải quyết nhanh tình trạng khô mắt, có thể gây mù ở trẻ.

Đưa vitamin A vào một số thực phẩm thông dụng như đường, sữa, dầu ăn… là giải pháp mang lại hiệu quả cao vì bao phủ được phần lớn các đối tượng trong vùng nguy cơ.

Bên cạnh đó, việc bảo đảm ăn uống hợp lý, cân đối các chất dinh dưỡng để tạo nguồn thực phẩm giàu đạm, mỡ và vitamin A cho bữa ăn hàng ngày là giải pháp lâu dài để giải quyết vấn đề thiếu vitamin A. Đồng thời, cần bảo đảm sức khỏe chung cho trẻ, giữ gìn vệ sinh và tiêm chủng đầy đủ để phòng các viêm nhiễm, ký sinh trùng đường ruột.